Là một câu ca dao Việt Nam, thường được lưu truyền trong dân gian và mang đậm tinh thần trọng nghĩa tình hơn hình thức, phản ánh triết lý sống của người Việt.
1. Nguồn gốc
Câu này xuất phát từ văn học dân gian, cụ thể là ca dao Nam Bộ, được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Không rõ tác giả cụ thể, và cũng không có ghi chép chính xác lần đầu tiên xuất hiện khi nào. Tuy nhiên, nó được ghi nhận trong nhiều tuyển tập ca dao Việt Nam từ thời kỳ phong kiến trở về sau.
Dị bản:
Thuyền rồng bất ngãi bỏ trôi,
Đò ngang có ngãi ta ngồi đò ngang.
2. Giải nghĩa từng câu
-
"Thuyền rồng bất ngãi bỏ trôi":
Thuyền rồng là loại thuyền vua chúa, sang trọng, quyền quý. Nhưng "bất ngãi", tức không có tình nghĩa, thì người ta không tiếc mà để cho nó trôi đi – ý nói: dù giàu sang, quyền quý nhưng thiếu tình nghĩa, thì vẫn không đáng giữ. -
"Thuyền nan có ngãi ta ngồi thuyền nan":
Thuyền nan là loại thuyền dân dã, thô sơ. Nhưng nếu "có ngãi" (nghĩa tình), thì người ta vẫn sẵn sàng ngồi, chọn lựa.
→ Dù nghèo khó nhưng đầy nghĩa tình thì vẫn đáng quý, đáng chọn.
3. Ý nghĩa tổng thể
Câu ca dao này thể hiện rõ quan điểm sống "trọng nghĩa khinh tài" của dân gian Việt Nam:
-
Đề cao tình nghĩa, thủy chung hơn là vật chất, địa vị.
-
Phê phán những người chỉ có bề ngoài hào nhoáng nhưng thiếu đạo đức, tình người.
-
Tôn vinh sự chân thành, gắn bó, dù trong hoàn cảnh giản dị, nghèo khó.
4. Ứng dụng trong đời sống & văn hóa
-
Thường được dùng trong bối cảnh so sánh giá trị con người, chọn tình cảm thật lòng thay vì màu mè, giả tạo.
-
Có thể áp dụng cả trong tình yêu, bạn bè, hoặc cả quan hệ xã hội – chính trị, thể hiện sự trung hậu, thủy chung.
- - - - -
PHAN VĨNH (Sưu tầm & Giới thiệu)
